Ngā tuhinga kua whakaputaina 23/12/2013

I roto i te pūrongo i tukuna i tēnei rā (te 23 o Tīhema 2013), ka whakahē te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi kia whakarite i te tūtohutanga whai mana kia whakahoki i te whenua ngāherehere o te Karauna i raihanatia ki ngā rōpū Māori i te takiwā o Tūranga.

He hua te Pūrongo Whakatikahanga mō Mangatū o ngā tono motuhake a te Mangatū Incorporation, Te Aitanga-a-Māhaki and Affiliates, Ngā Ariki Kaipūtahi, me Te Whānau-a-Kai. I tono ngā rōpū e rua kia whakarite i te tūtohutanga whai mana kia whakahokia ngā whenua ngāherehere Karauna i raihanatia hei whakatikahanga mō ngā kerēme o mua.

Kua whai whakaaro te Taraipiunara i mua ki ēnei kerēme o mua i roto i tana pūrongo o 2004 Turanga Tangata Turanga Whenua: Te Pūrongo mō ngā Kerēme o Turanganui-a-Kiwa . I roto i taua pūrongo, ka tautuhi te Taraipiunara i ngā takahanga Tiriti a te Karauna hira, otirā te matenga tangata me te ngaromanga whenua i pāngia ai ngāi Māori i te rohe o Tūranga.

I te Mei o 2011, ka whakahau te Kōti Mana Nui i te Taraipiunara kia rongo i te tono a te Mangatū Incorporation mō te whakatikahanga o tana kerēme tauwhāiti. E hāngai ana taua kerēme ki te hoko a te Karauna i te tau 1961 i te Kaporeihana o ngā eka whenua e 8,522, ināianei he wāhanga nō te whenua ngāherehere Karauna i Mangatū i raihanatia. I muri iho i te whakataunga a te Kōti Mana Nui, ka whakatakoto ētahi atu rōpū e toru i ngā tono āhua ōrite e pā ana ki ō rātou ake kerēme.

I roto i te pūrongo i tukuna i te rā nei, ka whakatau te Taraipiunara kāore i te tino mōhiotia mēnā e whakarato ana te tūtohutanga whai mana kia whakahokia te whenua ngāherehere Karauna o Mangatū i raihanatia i te puretumu e rite ana ki te whakahāweatanga whakataumaha, ā, kāore e taea te waihanga tūtohunga e tōkeke ana, e tautika ana i waenga i ngā rōpū e whā. E ai ki te Taraipiunara ina pai ake ana te puretumu mō tētahi rōpū i tō ētahi atu he nui te tūponotanga o te whakamōrea kia auaha i ngā nawe hou, ā, ka whakararu pea i ngā kōwhiringa kia tutuki i te whakataunga Tiriti mau roa o ngā kerēme.

Ka akiaki te Taraipiunara kia hoki ngā kaitono katoa ki ngā hui whakawhiti kōrero whakataunga me te Karauna. Ka miramira mā ngā hui whakawhiti kōrero e āhei ai te tāwariwari kia whakawhanake i te whakataunga take matawhānui o ō rātou kerēme katoa, e kore e taea i konei mā te whakamahi o ana mana whai mana.

Te Pūrongo Whakatikahanga o Mangatū

Mō ngā pakirehua arapāho, tēnā whakapā atu ki te pokapū arapāho o te Tāhū o te Ture