I tēnei rā i whakaputaina e te Rōpu Whakamana i te Tiriti o Waitangi i roto i te hōputu hukihuki, a Take ā-Takiwā – te wāhanga tuaono me te whakamutunga hokiTe Mana Whatu Ahuru: Pūrongo mō ngā Kerēme o Te Rohe Pōtae. Ka tohu te whakaputanga i te whakamutunga o te ruku tātari o te Taraipiunara ki ngā kerēme i roto i te takiwā o Te Rohe Pōtae kua roa e haere ana, e whātoro ana mai i Te Whanga o Whāingaroa ki te Raki o Taranaki ki tuawhenua ki te Awa o Waikato me Taumarunui.
Kua whakaraupapahia te tuku i ngā Wāhanga I ki te V o Te Mana Whatu Ahuruki te hōputu i mua i te whakaputa, e arotahi ana ki ngā take kaupapa matua e whakaaetia ana e ngā hunga. Ka urupare me te tuku otinga e pā ana ki te pāpātanga o ngā mahi, ngā hapanga mahi, ngā kaupapahere me te ture nā te Karauna mō Te Rohe Pōtae Māori, me tō rātou āheinga ki te whakahaere i te mana whakahaere me te tino rangatiratanga ki te whānuitanga o ngā horopaki me ngā wā – mai i ngā tau tōmua o te hoko a te Karauna, ki te waihangatanga o te rerewē matua me te whakahaere o te Native Land Court, tae atu ki te whakahaere o te taiao me te whakarato i ngā ratonga Hauora ki Te Rohe Pōtae Māori ināianei.
He tino rerekē te korahi me te take o te wāhanga VI. Ka whakarato i te whakarārangitanga me te aromatawai matawhānui o ngā kerēme 278 i rēhitatia i roto i te Te Rohe Pōtae, e whakarōpūtia ana i raro i ngā takiwā (rohe iti). Kei te whakatakina tēnā takiwā me tēnā takiwā o ngā takiwā e whitu o te rohe ki tētahi mahere me te whakarāpopoto poto o tana horanuku ōkiko, tangata hoki. E miramirahia ana ngā maunga me ngā awa hira, tae atu ki ētahi atu wāhi hira ā-hītori, ā-wairua rānei. Kei ia tirohanga whānui ngā taipitopito o ngā rōpū matua ā-iwi, ō rātou hononga ki te wāhi, ki a rātou anō hoki, ā, he pēhea te tangata whenua i noho ai, i whakamahi ai, i tiaki ai, i pakanga ai, i uara ai hoki i taua takiwā i mua.
E tuhia ana ngā kerēme katoa e hāngai ana ki tēnā takiwā me tēnā takiwā. Ka kōrero te Taraipiunara i ngā otinga hāngai mō ia kerēme nō ngā wāhanga I ki te V o te pūrongo. Ina puta mai ngā take e hāngai ana ki te kerēme, ka tukuna ngā otinga tāpiri e tika ana. Ka mutu, ka aromatawai te Taraipiunara mēnā e whai kiko ana te kerēme.
Nā reira, ka whakamārama te wāhanga VI i tēnā kerēme takitahi mō Te Rohe Pōtae me tēnā kerēme, ahakoa ko te korahi ā-takiwā, ā-rohe rānei, i tukuna rānei e tētahi tangata takitahi hei whakakanohi i ō rātou tūpuna, e te whānau, hapū, iwi, kaporeihana, tarahiti rānei.
I te tīmata te ruku tātari ā-rohe mō Te Rohe Pōtae i te tau 2010. Ko te rōpū Taraipiunara taketake ko Kaiwhakawā David Ambler (mana whakahaere) rātou ko Tā Hirini Mead, ko Ahorangi Pou Temara, ko John Baird, ko Dr Aroha Harris. I muri iho i te matenga o Kaiwhakawā Ambler i te tau 2017, i kopoua a Kaiwhakawā Matua Caren Fox ki taua tūnga hei mana whakahaere, ā, i ārahi i te tukunga o tēnei pūrongo whai wāhanga e ono.
Wāhanga VI o Te Mana Whatu Ahuru: E wātea anaHe Pūrongo mō ngā Kerēme oTe Rohe Pōtae kia tīkina ake ināianei:
Te Mana Whatu Ahuru: Pūrongo mō ngā Kerēme oTe Rohe Pōtae, Wāhanga VI – Putanga i mua i te Whakaputanga [PDF, 6MB](hononga o waho)
Mō ngā pakirehua arapāho katoa, whakapā atu ki te tīma pāpāho o te Tāhū o te Ture, (04) 918 8836 media@justice.govt.nz rānei.