I te rā nei i wetekina e te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi Te Pūrongo Taupua mō ngā Kopounga Māori ki ngā Komiti Whakamahere ā-Rohe ki te hōputu whakaputanga hukihuki. E aro ana te pūrongo ki ngā kerēme mō ngā whakaritenga mō te whakaahuatanga Māori i runga i ngā komiti whakamahere ā-rohe i raro i te Natural and Built Environments Act (NBA) me te Spatial Planning Act e marohitia ana.
Ko te pūrongo taupua he wāhanga nō te Ruku Tātari ki ngā Kerēme ki Ngā Rauemi Wai Māori, Ngāwhā hoki ā-Motu, e tiro ana ināianei ki ngā mōtika me ngā pānga o ngāi Māori ki ngā rauemi wai me te ngāwhā. E whakahaeretia ana te ruku tātari ki ngā wāhanga e toru. I whakaputaina ngā pūrongo wāhanga 1 me te wāhanga 2 i te tau 2012 me te 2019. I te wā e whakaritea ana te wāhanga 3, i whakaae te Taraipiunara, kia whakatū i te nohoanga whakaarotau motuhake ki ngā āwangawanga o ngā kaikerēme e pā ana ki ngā whakaritenga whakakanohi e marohitia ana. Ka tū te nohoanga mō ngā rā e toru ki ngā tari o te Wāhanga o te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi ki Te Whanganui-a-Tara i te tīmatanga o Ākuhata 2022. Ka puta te tono mō te nohoanga whakaarotau i te Kaunihera Māori o Aotearoa, i te āwangawanga kāore i te tōkeke te tukanga i marohitia e te Karauna, ā, ka mariu ake ki ngā rōpū mana whakahaere i muri i te whakataunga take i ō ētahi atu rōpū Māori. I whai wāhi atu te Freshwater Iwi Leaders Group, ngā māngai o ngā Māori noho tāone, me ētahi atu anō hoki.
I marohi te Karauna, i raro i te anga whakahaere rauemi i te whanakehia, ka whakatūria ngā rōpū kopou (ka kōwhiria rānei tētahi rōpū onāianei) kia kopou i ngā mema Māori ki ngā komiti whakamahere ā-rohe. Hei tīmatanga, mā ngā hunga whaimana ā-iwi me ngā rōpū hei māngai mō tēnā iwi kei tēnā rohe me tēnā iwi kei tēnā rohe e tautuhi Mā te iwi, te hapū, ngā kaipupuri mōtika me ngā pānga hāngai, pērā i ngā kaipupuri whenua Māori, e whakarite i te tukanga tīpako ki ia rohe.
Ko te arotahi o te ruku tātari o te Taraipiunara mēnā e ōrite ana rānei te marohi a te Karauna ki ngā mātāpono o te Tiriti.
I roto i tana pūrongo taupua, ka whakatau te Taraipiunara he tautuku ki te Tiriti te marohi a te Karauna kia ārahi me te huawaere ngā iwi me ngā hapū i te tukanga kia whakatau i tētahi rōpū kopou ki te taumata whānui o te mātāpono, e kī ana kāore anō ngā taipitopito kia whakataua i te wā o te nohoanga. Ko tētahi atu otinga o te Taraipiunara he tautuku ki te Tiriti ki te taumata whānui te marohi a te Karauna kia whakapāpā ngā iwi me ngā hapū ki ō rātou mema, ki ngā kaipupuri mōtika me ngā pānga hāngai hoki, me te mauhanga i te whakapāpā. Anō, kāore anō kia whakaritea ngā taipitopito i te wā o te nohoanga. Kāore te Taraipiunara e whakaaro ana me mutu te Karauna i tēnei wāhanga tōmuri me te hoki atu ki te akoako me ngā Māori mō ngā taipitopito o te tukanga kopounga e marohitia ana.
Heoi anō, kāore anō te Taraipiunara kia āhei te whakatau whānui mēnā he tautuku ki te Tiriti te tukanga a te Karauna e marohitia ana. Nā te mea me whakawhiti tonu ngā whakaritenga motuhake mō te Resource Management Act i roto i ngā whakawhitinga kōrero mā ngā whakataunga Tiriti me ētahi atu tukanga ki te pūnaha hou, ā, ka pai ake ēnei whakaritenga, ka whakakapi rānei i te tukanga kopounga i marohitia i ētahi rohe.
Nā te mea ko te otinga o te Taraipiunara kāore te Karauna i takahi i te Tiriti, nā reira kāore he tūtohu ōkawa o te pūrongo. Heoi anō, ka tāpae i ētahi kōrero me ētahi marohi whai kiko e akiaki ai te Taraipiunara kia āta whakaaroarohia e te Karauna.
I runga i te rōpū ruku tātari ko Chief Judge Wilson Isaac, rātou ko Dr Robyn Anderson, ko Ron Crosby, ko Dr Grant Phillipson, ko Professor Sir William Te Rangiua (Pou) Temara.
E wātea ana The Interim Report on Māori Appointments to Regional Planning Committees – Pre-publication Version kia tīkina ake i roto i te hōputu PDF:
Mō ngā pakirehua arapāho katoa, tēnā īmēra ki te tīma pāpāho o te Manatū.