Inakuanei i whakaputaina e te rōpū o te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi i te ruku tātari ā-rohe o Taihape:Rangitīkei ki Rangipō tana whakaaro taupua mō ngā kerēme a te Ngāti Hinemanu me Ngāti Paki Heritage Trust ki ngā pānga tuku iho ki ngā whenua ngāherehere o te Karauna i raihanatia (CFL).
Kei waho atu i te ruku tātari o Taihape ēnei whenua, ki te rāwhiti o te Pae maunga o Ruahine, ā, kua tāpirihia kētia ki ngā whakataunga Tiriti o ngā rōpū o Heretaunga ki Ahuriri me Heretaunga-Tamatea. Kua whakatauhia pēnātia ngā kerēme o Ngāti Hinemanu i Heretaunga, engari kāore anō ngā kerēme o Ngāti Hinemanu i roto i te rohe o Taihape kia whakatauhia. E mōhiotia whānuita ana, i Heretaunga, ko te tūāpapa o ngā pānga o Ngāti Hinemau ko te hekenga i Taraia Ruawhare, engari i Taihape, ko te tūāpapa ko te hekenga i a Punakiao, te wahine a Taraia Ruawhare.
Heoi anō, ka kerēme te Heritage Trust, he pānga tuku iho ake o Punakiao ki ēnei whenua CFL, ā, kāore ōna mōtika e tau ana ki te taha o te Pae Maunga o Ruahine ki Taihape. I te tau 2015, i mua i te otinga o te whakataunga take e whakawhiwhi ana i ēnei whenua ki ngā kaikerēme o Heretanga anake, ka kimi te Heritage Trust i tētahi ruku tātari ohotata kia whakapūmau i ngā pānga motuhake i whakapaetia e rātou nō rātou ake ki ngā whenua o te CFL. I taea tētahi whakaaetanga e tāpuia ai te 10 ōrau o te kamupene e pupuri ana i ngā whenua CFL i te whakataunga take i mua i te whakaaroarotanga o ngā kerēme o te tarahiti. Kātahi ka tīmata te rōpū ruku tātari ā-rohe o Taihape i te tukanga kia whakatau i te whaitake o ngā whakapae a te tarahiti.
I roto i tēnei tukanga te kirimanatanga o te rangahau motuhake me te mākohakoha mēnā kua whiwhi pānga tuku iho a Ngāti Hinemanu me Ngāti Paki ki ngā whenua o CFL me te hekenga mai i a Punakiao hei tūāpapa. Ka rangona e te Taraipiunara tēnei taunakitanga ki te Marae o Ōmāhu i Heretaunga i te Pēpuere o 2020, tae atu ki te kupu taurangi a ētahi atu kaikerēme, i tua atu i ngā Māori kē o Taihape i whakahē i ngā kerēme o te Heritanga Trust, me ngā māngai o Ngāti Hinemanu ki Heretaunga. Ko te wāhanga whai muri i roto i te tukanga o te Taraipiunara ko te tuku i te whakaaro taupua e pā ana ki ngā whaitake o ngā kerēme o te tarahiti.
Nā te mea, kāore i puta i te rangahau (tae atu ki tētahi atu arotake mātanga) i te kupu taurangi ā-waha rānei a ngā kaikerēme te whakaaetanga tērā ētahi pānga, ka whakatau te Taraipiunara 'kāore i eke te taunakitanga' kei mua i te aroaro 'kia tautoko i te kerēme o Ngāti Hinemanu me Ngāti Paki ki te mōtika tuku iho ki ēnei whenua CFL i a Punakiao'. Kāore e taea e te Taraipiunara te kī kāore he mōtika pērā, engari kāore te Taraipiunara i whakapono he tūāpapa tika kia hāpai i ngā kerēme o te Heritage Trust. Nā te mea he hukihuki te whakataunga a te Taraipiunara, 10 wiki mā ngā hunga kia tuku tāpaetanga mōna.
E wātea ana te whakaaro hukihuki kia tīkina ake: