Treaty of Waitangi past and present: Aotearoa the way it was (Māori)

Te Tiriti o Waitangi

Mai i Neherā ki tēnei Rā

Wāhanga 1: Aotearoa i Neherā

I ngā rau tau i mua i te taenga mai o ngā Pākehā, ka noho ngā tāngata Māori i ngā tōpito katoa o tēnei whenua. He tino uaua te oranga o te Māori, heoi anō, ko te whenua, ko te ngahere, ko ngā awa, ko ngā roto me te moana te ūkaipo mō te iwi.

Kainga

Canoes on the Whanganui

Ko te tino tikanga o te kupu kainga, he kā-inga nō ngā ahi o te iwi. He tino kaha rawa te iwi ki te tiaki i ōna whenua. He tino taonga nui ngā awa, ngā ngahere, me ngā hiwi. Koinei ngā pātaka kai o te iwi, he mea whakaingoa e ngā tipuna o mua. Ka noho ko ngā ingoa nei hei tāhuhu kōrero mā te iwi, mō ngā tipuna, mō ngā mahi rānei o mua. Ehara i te mea nō te tangata kotahi anake te whenua, engari nō te hapū, nō te iwi. Ko te tikanga, me mohio te tangata ki ngā tikanga e pā ana ki te whenua, me te mana o ētahi atu tāngata, hapū rānei, kia kaua ai e takatakahia.

Ko te mahi a ngā whānau i aua wā, he hanga kainga mō rātou. Tērā anō he whenua pai mō te whakatipu kai i te taha, tae atu ki ngā mahinga kai o te ngahere. Ahakoa rā, ehara i te mea i noho te whānau me ngā tamariki katoa i te kainga kotahi, mō te tau katoa. Kao. N te taenga ki nga marama e tika ana, ka nuku atu ki tatahi, ki te ngahere ranei ki te hopu manu, ki te kohi kaimoana ranei. He wharepuni i te nuinga o nga kainga, hei huihuinga ma te iwi, hei whare noho mo nga manuhiri ranei.

Kia tikina ake tetahi korero i te pukapuka na Makereti, o Te Arawa. I tuhia e ia, 120 tau ki muri, kia mohio ai tatou, i pehea rawa te ahua o te noho o te iwi Maori i mua i te taenga mai o Tauiwi ki Aotearoa. Nana enei korero e whai ake nei mo te ahua o te noho i tetahi kainga.

E ai ki nga korero a Makereti, 'Kaore te rawaho i ahei te nohonoho mai i tetahi kainga, engari ka whakamanuhiritia mo tetahi wa. Kei tena whanau, kei tena whanau, tona wahi, he mea ata taiapa. Kei roto i enei taiapa o ratou whare, e rua, e toru, neke atu ranei. Moe ai te whanau i tona whare - he kauta to ratou, ara, he wharau hei kihini mo nga wa o te ua. He whare motuhake, he rua ano hoki to ratou mo te tapae kai.

Ko nga Kaupapa Taketake, ko nga Tikanga, me te Mahi Tika

He kaupapa taketake, he tikanga a te iwi Maori i mua, penei tonu i a tatou i te ra nei, he ture mo nga mea katoa. I mohio te katoa ki nga kaupapa me nga tikanga, otira ki nga whiu mo te hara. Ko te tohunga te kaitiaki i nga kaupapa tuturu me nga karakia, tae atu ki nga tikanga. He roa te akoranga o te tohunga, he tangata tino mohio.

Ko nga tamariki nga tino taonga nui o te whanau. I awhinatia ratou e nga kaumatua me nga kuia. Ko te pahekoheko, ara, ko te pai o te mahi tahi, tetahi mea nui. E ai ki a Makereti, ka riro tonu ma nga tamariki e mahi etahi mahi, penei i te tiki wai. Waihoki te haere ki te rapu kai, ki te hopu manu, te mohio ki nga rakau me nga kararehe katoa, i ako nga tamariki katoa ki enei mea.

Noho ai nga tamariki ki te whakarongo ki o ratou pakeke e korero purakau ana i nga po. Na reira ratou i mohio ai ki nga korero tuku iho o o ratou hapu. Kaore kau he pukapuka, he tuhituhi ranei. Heoi ano, ko nga waiata, ko nga pakiwaitara, hei whakaatu mai i nga hitori.

Te Hokohoko

Ko te iwi Maori he iwi kaha ki te hokohoko taonga, ki te mahi oranga hoki. Ko nga tauhokohoko enei i waenganui i nga hapu. Hokona ai nga momo kai, penei i nga momo manu, mo te kaimoana. Ko te korowai i etahi wa, hei utu mo nga rakau o te riri. I etahi wa ano, he waka. Kawea ai nga rawa ma runga waka. Ko te pounamu, te kohatu tino ataahua no Te Waka a Maui, tetahi taonga i hokona nuitia e te Maori, hei mahi patu, hei mahi taonga whakapaipai. Ka haria mai te taonga nei i nga maunga teitei, a, ka kawea ma runga waka ki nga kainga tawhiti rawa.

Aotearoa i Nehera: Nga Mahi

This page was last updated: